Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED)

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), bir yatırım projesinin çevresel etkilerini belirlemek ve bu etkileri en aza indirmek amacıyla alınması gereken tedbirleri sistematik bir şekilde değerlendiren bir süreçtir. ÇED süreci, yatırımın çevreyle uyum koşullarını, potansiyel etkileri ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik önlemleri detaylı bir biçimde ortaya koyar.

Bu değerlendirme, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu (ÇED Raporu) adıyla düzenlenir. Proje, Proje Tanıtım Dosyası (PTD) ve diğer ek belgelerle birlikte Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na başvurulur. Bazı durumlarda, ÇED Kararı alınabilmesi için halkın görüşüne başvurulması da gerekebilir.

Çevresel Etki Değerlendirmesi Nedir?

Çevresel Etki Değerlendirmesi, Türkiye’de planlanan yatırım projelerinin çevresel etkilerini kapsamlı bir şekilde inceleyen, olumlu ve olumsuz etkilerin belirlenmesi, olumsuz etkilerin önlenmesi veya en aza indirilmesi için alınacak tedbirlerin belirlendiği bir süreçtir. Ayrıca, yeni teknolojilerin uygulanması ile çevresel uyum sağlanması durumunda, bu teknolojilerin de değerlendirme sürecine dahil edilmesi gerekmektedir.

ÇED Raporunda, yatırımcı tarafından taahhüt edilen çevresel uyum tedbirlerine yer verilir ve bu tedbirlere sıkı bir şekilde uyulması beklenir. Projenin ilerleyişi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından izlenir ve denetlenir. İlgili durumlarda, ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılarak daha kapsamlı bir inceleme gerçekleştirilebilir.

ÇED süreci, yatırım projelerinin her aşamasında başvuru aşamasından inşaat ve işletme süreçlerine kadar kapsamlı bir değerlendirmeyi içerir. Ayrıca, projenin kapasitesinin artırılması veya çeşitlendirilmesi durumunda, ÇED Raporu revize edilerek yeni bir ÇED Kararı alınması gerekebilir.

Çevresel Etki Değerlendirmesi Türleri

ÇED süreci sonucunda, belirli kararlara varılabilir ve bu kararlar doğrultusunda ilgili belgeler düzenlenir. ÇED Yönetmeliği’ne bağlı olarak, yapılan yatırımların türü ve kapasitesine göre farklı ÇED Kararları alınabilir. ÇED Kararı türleri şu şekildedir:

Çevresel Etki Değerlendirmesi Kararı: ÇED Yönetmeliği’nin Ek-1 Listesi’nde belirtilen kapasite ve koşullarda gerçekleştirilecek yatırımlar için ÇED Olumlu veya ÇED Olumsuz Kararı alınması gerekmektedir.
Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı: ÇED Yönetmeliği’nin Ek-2 Listesi’nde yer alan konu ve kapasitelere sahip yatırımlar için ÇED Gerekli Değildir Kararı alınmalıdır. Eğer ilerleyen zamanlarda kapasite artışı olur ve Ek-1’de belirtilen eşik değerlere ulaşılırsa, bu durumda ÇED Olumlu Kararı alınması gerekecektir.
ÇED Kapsam Dışı Kararı: Yönetmelik eklerinde yer alan kapasite veya konular dışında kalan yatırımlar, ÇED süreçlerinden muaf tutulur. Bu durumda, ÇED Muafiyet Yazısı düzenlenir. Ancak, ilerleyen dönemlerde kapasite artışı veya konunun genişlemesi nedeniyle eşik değerlere ulaşılması durumunda, projeye başlamadan önce ilgili ÇED Belgesinin alınması zorunludur.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Başvurusu ve Süreç Yönetimi

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) başvuruları, yatırımın kapasitesi ve türü ile doğrudan ilişkilidir. ÇED Olumlu başvuruları ile ÇED Muafiyet başvuruları arasında dosya içerikleri farklılık gösterir. Başvuru, ÇED Yönetmeliği Ek-3’e uygun formatta hazırlanmalıdır. Günümüzde, ÇED Başvuru Dosyasında yer alması gereken temel başlıklar şu şekildedir:

Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirmesi
Çevresel ve Sosyal Eylem Planı
Çevre İzleme Planı
Sürdürülebilirlik Planı
Sıfır Atık Planı
Trafik Yönetim Planı
Sera Gazı Azaltım Planı
Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı
Paydaş Katılım Planı

Başvuru dosyası, belirlenen formata uygun şekilde hazırlanarak Çevrimiçi ÇED Süreci Yönetim Sistemi’ne yüklenir. Bu sistem üzerinden başvurular elektronik ortamda yapılmaktadır. Ek-1 ve Ek-2 listeleri kapsamındaki ÇED başvuruları ve ÇED Muafiyet başvuruları tamamen çevrimiçi ortamda gerçekleştirilir.

Çevresel Etki Değerlendirmesi Süreci

ÇED süreci, yasal mevzuat çerçevesinde belirlenmiş bir yol haritasına sahiptir. Yatırım yeri ve projenin karakteristik özellikleri belirlendikten sonra, projenin ÇED kapsamına alınıp alınmayacağı incelenir. Eğer bir ÇED Kararı alınması gerekiyorsa, bu doğrultuda gerekli hazırlıklar yapılmalıdır. Çevresel etkileri en aza indirmek amacıyla alınacak tedbirler, izleme koşulları ve uzun dönem uygulamaları belirlenir. Bu tedbirler, genellikle çevre danışmanları tarafından önerilen hususlardır, ancak yatırımcı tarafından da titizlikle izlenmesi ve uygulanması gereken konulardır. Aksi takdirde, çevresel uyum sağlanamayacağı gibi, bakanlık denetimleri sonucunda cezalar ve yaptırımlar uygulanabilir.

Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulama Yöntemi

ÇED uygulamasına başlamadan önce, projenin ÇED Yönetmeliği kapsamında olup olmadığı belirlenir. ÇED Yönetmeliği’ne tabi olmayan projeler için, Bakanlık veya Valilik tarafından ÇED Muafiyet Yazısı verilir. Ancak, ÇED Yönetmeliği’ne tabi projeler için süreç şu şekilde ilerler:

EK-1 Kapsamındaki Yatırımlar için Uygulama Yöntemi:

Ek-1 kapsamındaki yatırımlar için başvuru Bakanlığa yapılır. Başvuru sürecinde uygunluk incelemesi yapılır. Eksiklik tespit edilirse bildirim yapılır, eksikliklerin giderilmesinin ardından süreç devam eder. Uygun bulunan başvurular için komisyon oluşturulur ve proje halka duyurulur. Halk katılımı sağlandıktan sonra, görüşler toplanarak komisyona sunulur. Sonraki aşamalarda, çevre danışmanları tarafından ÇED Raporu hazırlanır ve uygunluk incelemesi yapılır. Eğer eksiklik varsa, tamamlanarak değerlendirme süreci devam eder.

EK-2 Seçme Eleme Kriteri Uygulama Yöntemi:

Ek-2 kapsamında yapılan başvurular için Valilik tarafından uygunluk incelemesi yapılır. İnceleme sonucunda, eksiklikler tespit edilirse bildirim yapılır ve eksikliklerin tamamlanması beklenir. Değerlendirme sonrası iki olasılıktan birinin kararı verilir:

ÇED Gerekli Değildir Kararı: Yatırıma başlamak için 5 yıl süre tanınır.
ÇED Gerekli Kararı: ÇED başvuru dosyası hazırlanarak en geç 1 yıl içinde Bakanlığa sunulması gerekir.

ÇED Sonuçları

ÇED başvurularının sonucunda iki farklı karar çıkabilir:

ÇED Olumlu Kararı: Bu karar, yatırımın çevresel açıdan uygun olduğunu gösterir ve 7 yıl içerisinde yatırımlara başlanabilir.
ÇED Olumsuz Kararı: Bu karar, yatırımın çevresel açıdan uygun bulunmadığını ifade eder ve yatırım yapılması mümkün olmaz.

ÇED başvuru süreci ve kararları, çevresel sürdürülebilirliği gözeten önemli bir yönetim aracıdır. Başvuruların doğru ve eksiksiz bir şekilde yapılması, projenin çevresel uyumunun sağlanması açısından kritik öneme sahiptir.

Çevresel Etki Değerlendirme Muafiyeti

Bir yatırım projesi, çevresel etki açısından belirli yönetmelikler doğrultusunda tanımlanan koşullara uymadığı takdirde, Çevresel Etki Değerlendirmesi’ ne (ÇED) tabi olmayabilir. Ancak bazı kurumlar, projelerin ÇED muafiyetine sahip olduğunu gösteren belgeler talep edebilir. Bu durumda, söz konusu yatırımın ÇED kapsamı dışında olduğunu belirten bir muafiyet yazısının temin edilmesi gerekmektedir.

Bu tür bir muafiyet yazısının gerektiği en yaygın durum, Yatırım Teşvik Belgesi başvurusu yapılırken karşılaşılan durumdur. Yatırım Teşvik Belgesi için başvuru esnasında, yatırımın çevresel etki açısından uygun olduğuna dair ÇED belgesinin ibraz edilmesi gereklidir.

Ancak, bir yatırımın ÇED’e tabi olup olmadığını belirleme yetkisi, yalnızca Yatırım Teşvik Belgesi ile ilgili kurumlar tarafından kullanılamaz. Bu durumda, ÇED muafiyet yazısının alınması zorunludur. Konuyla ilgili daha fazla bilgiye aşağıdaki sayfamızdan ulaşabilirsiniz.

Çevresel Etki Değerlendirme Ücretleri

Çevresel Etki Değerlendirme işlemleri ücretli olup, yıllık belirlenen birim fiyatlara göre ödeme yapılması gerekmektedir. Bu ödemeler, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü’ne yapılır. ÇED işleminin türü ve yatırım tutarı gibi çeşitli kriterlere bağlı olarak belirlenen ücretlerin ödenmesi gerekir.